Als je doof of slechthorend bent, heb je niet vaker problemen op het gebied van seksualiteit en intimiteit dan horende mensen. Wel zijn er zaken waar je tegenaan kan lopen, waar horende mensen of partners vaak niet aan denken. Volgens het Nederlandse Gebarencentrum zijn er in ons land ongeveer 1,5 miljoen mensen doof of slechthorend. De omgeving is er zich vaak niet bewust van wat een auditieve beperking met zich meebrengt. Hieronder vind je meer informatie en tips over seksualiteit en intimiteit met de diagnose doof of slechthorendheid.
Elk verhaal over gehoorverlies is anders, het verschil in achtergrond en omgang enorm groot.
Zo heb je 1. aangeboren doofheid; 2. aangeboren slechthorendheid; 3. verworven slechthorendheid en 4. plots- en laatdoofheid.
Begrijpelijk is dat voor de verschillende vormen van doofheid ook de invloed op seksualiteit verschillend is.
De onderstaande tekst is vooral geschreven voor de eerste groep. Onderaan de pagina is een verwijzing naar een bijdrage van “kunst van het mogelijke” waar aandacht is voor andere vormen van doof en slechthorendheid. Het is zeker de moeite waard om deze bijdrage een keer te zien.
Wat kan een auditieve beperking voor gevolgen
hebben?
Als je doof of slechthorend bent krijg je niet alles of niks mee aan geluiden om je heen. Deze geluiden of gesproken taal geven informatie en je kunt ervoor zorgen om deze informatie ook mee te krijgen. Je kan naar de mensen om je heen kijken; je gaat liplezen om te zien wat ze zeggen en je kijkt naar hun mimiek en lichaamshouding om te bepalen hoe ze hun boodschap bedoelen. Verder kun je kijken naar hoe de situatie is en wat er gebeurt. Wel kun je merken dat je er meer moeite voor moet doen om dezelfde informatie te krijgen en dat het soms iets langer duurt voordat je dezelfde informatie hebt. Het duurt nu eenmaal even om de omgeving en mensen te ‘lezen’ en dit om te zetten naar de benodigde informatie.
Voor veel dove en slechthorende mensen is de Nederlandse Gebarentaal hun moedertaal. Voor hen is het fijn als horende mensen kunnen gebaren, zodat ze in hun eigen taal kunnen communiceren. Als dit niet het geval is dan vraagt dit van beide kanten dat ze zich aanpassen om ervoor te zorgen dat ze de ander begrijpen en zelf begrepen worden. Dit afstemmen op de ander en alle informatie om je heen meekrijgen kan veel energie kosten, wat voor vermoeidheid kan zorgen. Ook kan het zijn dat er in grote(re) groepen door elkaar gepraat wordt en er veel tegelijk gebeurt. Hierdoor kun je niet alles meekrijgen en dat kan voor negatieve gevoelens zorgen.
Tegenwoordig kan er veel online, via de mail of apps, waarbij er door geschreven taal gecommuniceerd kan worden. Toch kan het gebeuren dat iets alleen geregeld kan worden via een telefoongesprek. Er kan dan sprake zijn van afhankelijkheid van anderen, omdat je zelf dit telefoongesprek niet kan voeren en een ander dit voor je moet doen. Ook kunnen zich andere situaties voordoen, waarbij je afhankelijk bent van een ander.
Als je eerder wel (wat) kon horen, maar nu niet meer kan dat als een groot gemis ervaren worden. Het kan zijn dat je moet rouwen om wat niet meer kan. Ook kan het zijn dat je gevoelens van eenzaamheid of onzekerheid ervaart. Of dat je bang bent dat je signalen mist of gesproken taal niet hoort, waardoor je niet altijd de situatie goed kan inschatten of mee kan doen met dat wat zich voordoet in de situatie.
Wat kunnen verschillen zijn op het gebied van
seksualiteit en intimiteit? Wat zijn tips om fijne
intimiteit en seksualiteit te beleven?
De verschillen kunnen negatieve, maar ook positieve uitwerking hebben op het gebied van seksualiteit en intimiteit. Ieder persoon ervaart dit op zijn/haar/hun eigen manier, waardoor dit niet voor iedereen geldt.
Horende mensen kunnen tijdens seksuele en intieme momenten aangeven wat ze wel of niet fijn vinden, door dit uit te spreken of geluiden te maken die aangeven of iets stimulerend of remmend werkt. Als doven of slechthorenden dit willen doen door te gebaren dan kan het ervaren worden als dat de situatie stil gelegd wordt omdat je niet kan gebaren èn door kan gaan met het seksuele spel. Wel kunnen doven en slechthorenden het laten merken door mimiek en lichaamshouding. Het is fijn als de sekspartner daarop afstemt.
Van dove en slechthorende mensen is bekend dat andere zintuigen beter werken en ze geven aan meer sensitief te zijn. Ze zijn meer visueel ingesteld, gevoeliger voor aanrakingen en hebben meer gevoel voor tast. Er wordt meer via mimiek, lichaamshouding en oogcontact gecommuniceerd. Dove en slechthorende personen kunnen daardoor makkelijker aflezen wat de ander wel of niet fijn vindt. Sommige sekspartners geven aan dit als fijn en intiem te ervaren.
Om elkaar en de communicatie goed te kunnen zien kan het fijn zijn om het licht aan te laten tijdens het vrijen. De ene persoon zal dit wel graag willen en de ander wil misschien liever de lamp uit. Stem dit met elkaar af.
Gebarentaal is een beeldende taal en gebaren rondom seksualiteit zijn duidelijk en expliciet. Flirten en seksuele zaken bespreken kan daarom niet op ‘fluistertoon’; anderen zullen meekrijgen wat je verteld. Wat je wel kunt doen is kleiner gebaren en de gebaren op een plek doen waar anderen het minder goed kunnen zien (half onder tafel, beetje verdekt naast je lichaam of wat lager dan midden in het gezichtsveld, etc.). Door deze expliciete gebaren is er minder tot weinig kans om verhullend taalgebruik toe te passen. De positieve uitwerking daarvan kan zijn dat alles duidelijk en zonder verhullingen besproken wordt. Hierdoor kun je duidelijk wensen, grenzen, behoeften en andere zaken rondom seksualiteit en intimiteit met elkaar bespreken.
Als je een dove of slechthorende partner wil dan ben je aangewezen op de mensen in de dovengemeenschap. Daarvan weten we dat er minder keus is qua partners, omdat de dovengemeenschap relatief klein is. Als er ooit sprake is geweest van een vervelende (seksuele) ervaring, met iemand uit deze gemeenschap, is de kans groot dat je elkaar tegen blijft komen. Ook wordt er minder snel over intieme of seksuele ervaringen gesproken, omdat het anders relatief makkelijk bekend wordt binnen de dovenwereld. Dat de dovenwereld zo met elkaar verbonden is, kan ook voor minder openheid zorgen, doordat er over bepaalde zaken niet gesproken wordt.
Verder nog twee praktische punten. Als je gehoortoestellen draagt en deze inhoudt tijdens lichamelijk contact, dan kunnen ze gaan piepen als je dichtbij elkaar bent. Dit kan een vervelend geluid zijn, voor beide partijen. Ook kan het zijn dat je geluiden maakt tijdens de seks. Als slechthorende of dove persoon hoor je dit zelf niet, maar kan handig zijn om hier rekening mee te houden als je niet wilt dat anderen meegenieten van jouw geluiden.
Om fijne intimiteit en seksualiteit te beleven is het wenselijk om bovenstaande en andere zaken met elkaar te bespreken. Zo kun je aan elkaar vertellen wat wel en niet fijn is, waarin je rekening met elkaar kunt houden en wat je graag zou willen. Zo kun je op elkaar afstemmen en samen fijne intimiteit en seksualiteit beleven!
Seksuele voorlichting aan jongeren met een auditieve
beperking
Van jongs af aan krijgen horende kinderen af en toe wat mee over seks. Dit kan doordat ouders er onderling of met anderen over praten of ze horen hier iets over op de radio of via tv. Dove en slechthorende jongeren krijgen dat minder of niet mee en missen dat incidentele leren. Daardoor hebben deze jongeren over het algemeen minder kennis over seksualiteit en intimiteit. Dit maakt dat ze hierin afhankelijk zijn van wanneer ouders, familieleden, leerkrachten, begeleiders of vrienden hierover beginnen. Soms voelen ouders zich niet gebarentaalvaardig genoeg om het gesprek over seksuele voorlichting aan te gaan en hebben de leerkrachten op school hierin een belangrijke rol. Zij kunnen goed gebaren en kunnen daarmee alles vertellen en uitleggen over dit onderwerp. Daarbij is herhaling ook belangrijk, zodat de informatie er goed in kan slijten. Ook kan het helpend zijn om de informatie om te zetten in visueel beeldmateriaal; zoals teksten, tekeningen, picto’s, foto’s en filmpjes.
Met de komst van internet is alle informatie veel toegankelijker en daarmee ook voor dove en slechthorende jongeren. De mogelijkheid tot ondertiteling zit ook bij veel apps en filmpjes, waardoor ze op die manier zelf op zoek kunnen gaan naar informatie over seksualiteit. Toch zullen dove en slechthorende jongeren niet altijd de nuance van filmpjes en informatie meekrijgen en is het goed dat door ouders, leerkrachten of begeleiders deze nuance uitgelegd wordt. Ook is het belangrijk dat deze jongeren rolmodellen hebben. Via deze rolmodellen kunnen ze nuances en vooral grenzen meekrijgen, door te ervaren, leren en ontdekken. Dit leren de jongeren echt alleen door een doof of slechthorend rolmodel of door zich in de dovengemeenschap te begeven. Dit kunnen horende ouders, leerkrachten en begeleiders niet meegeven en bijbrengen.
Wat zijn tips voor het contact met iemand met een
auditieve beperking?
Het mooiste wat je voor een slechthorend of doof persoon kan doen is: degene aankijken, rustig praten en duidelijk articuleren. Op die manier kan de dove of slechthorende goed liplezen en ‘verstaan’ wat je zegt. Het heeft geen zin om harder te praten, hierdoor kunnen ze het niet ineens beter horen.
Dove en slechthorende mensen geven aan dat het belangrijk is dat het contact met de persoon zelf aangegaan wordt. Praat tegen de persoon en niet over de persoon via de tolk of iemand anders. Het geeft niet als je niet kunt gebaren, maar probeer je best te doen op de communicatie. Deze inzet wordt erg gewaardeerd door dove en slechthorende mensen!
Dove en slechthorende mensen geven nog één tip mee voor hulpverleners: NIVEA (Niet Invullen Voor Een Ander). Ga zaken niet invullen voor de dove of slechthorende persoon, maar vraag het of vraag advies aan een ervaringsdeskundige.
Bronnen
Gertruud Prinssen en Ditta Jansma – de Boer, adviseurs Relaties, Intimiteit en Seksualiteit binnen zorg en welzijn. Zij werken voor Kentalis; een organisatie voor mensen met een auditieve beperking.
Blog
Gehoorverlies en seksualiteit: ik versta je niet vanzelfsprekend
Geschrevendoor Anke Heij
Video
Echt een aanrader om te bekijken
Hou me vast: “een ontdekkingsreis langs verbinding, intimiteit, seksualiteit en invloed van verworven gehoorverlies”.
Klik hier voor de link
Websites
- Seksuelevorming.nl sekswoordenboek
- Centrum Seksueel Geweld heeft YouTube filmpjes op hun kanaal met uitleg over aantal onderwerpen over seksueel misbruik met gebarentolk erbij
Zorg-onderwijsorganisaties
Koninklijke Kentalis ondersteunt mensen die slechthorend, doof of doofblind zijn of een taalontwikkelingsstoornis (TOS) of communicatief meervoudige beperking hebben.
GGMD is gespecialiseerd in Geestelijke Gezondheidszorg en Maatschappelijke Dienstverlening voor volwassenen, kinderen en jongeren die leven met doofheid of een gehoorbeperking.
Patiëntenverenigingen
Stichting Hoormij NVVS voor slechthorenden
Dovenschap voor vroeg doven
Stichting plots- & laat doven voor mensen die plotseling of over een langere periode doof geworden zijn, ook voor zwaar slechthorenden